قانون حجاب در ایران؛ آیا در ایران حجاب اجباری است؟

حجاب از نظر لغوی به معنی "پرده یا پوشش" است.

مخاطبان عزیز مستحضر هستند که قانون جمهوری اسلامی ایران در بحث هنجارهای اجتماعی منبعث از اصول قرآنی و فقه می باشد. پس برای درک دقیق مساله و پرهیز از هرگونه گارد احتمالی در رابطه با موضوعات اجتماعی و بایدها و نبایدهای مطرح، لازم است که مبانی و خواستگاه علمی آن را مورد بررسی قرار داد تا به نتیجه گیری مطلوب و نزدیک به آنچه که هست، رسید.

 تبیین مبانی اصل لزوم حجاب

اما همانطور که متذکر شدیم در بحث بنایی موضوع مراجعه می کنیم به قرآن، در آیه 59 سوره احزاب؛

«يا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْواجِکَ وَ بَناتِکَ وَ نِساءِ الْمُؤْمِنينَ يُدْنينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلاَبِيبِهِنَّ ذلِکَ أَدْني‏ أَنْ يُعْرَفْنَ فَلا يُؤْذَيْنَ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحيماً»   آیه59 سوره احزاب

ای پیغمبر (گرامی) با زنان و دختران خود و زنان مؤمنان بگو که خویشتن را به چادر فرو پوشند ، که این کار برای اینکه آنها (به عفّت و حرّیت) شناخته شوند تا از تعرض و جسارت (هوس رانان) آزار نکشند بسیار نزدیکتر است و خدا (در حق خلق) بسیار آمرزنده و مهربان است.

همانطور که ملاحظه می فرمایید با توجه به ادبیات آیه شریفه، بحث پوشاندن خود توسط بانوان، جای تردید و شبهه ای را در اصل موضوع ندارد و به روشنی، این تکلیف بر عهده بانوان قرار داده شده است.

اما در قسمت اخیر آیه مکرمه مقصودی که در آن مقطع در اجتماع آن روز دغدغه بوده، پررنگ شده است.

در ادامه اینکه آیا این تکلیف فقط برای بانوان هست یا مردان جامعه هم مسئولیت هایی دارند و اینکه مساله پوشش، با توجه به مانوری که حول آن داده می شود چقدر نشانگر سلامت جامعه و ابزار سالم ماندن در جامعه است مورد بررسی قرار می گیرد.

با تحلیل عقلانی و به کارگیری مشاهدات عینی، به این برداشت و فهم رهنمون خواهیم شد که مساله پوشش کامل، وقتی تاثیر قابل توجه دارد که در جامعه، اکثریت، پوشش نامناسب داشته باشند و این فرهنگ و باور بر آحاد مردم حاکم باشد که آنانکه پوشش کامل دارند حامل این پیام به ناظر هستند که به انتخاب ما مبنی بر پرهیزکاری و رعایت سبک خاصی از تعاملات اجتماعی، احترام بگذارید و در جامعه با وجود افراد متعدد و با رنگ بندی های متنوع، ناظر را به این نتیجه گیری عقلانی می رساند که آنچه که به دنبال آن هستم نباید در این فرد بخصوص پیگیر باشم و این، دوری و نوعی مصونیت برای فرد دارای پوشش خاص ایجاد می کند و این همان مفهومی است که در قسمت اخیر آیه 59 سوره احزاب به نحوی شیوا بیان شده است.

ولی وقتی کل جامعه یکرنگ باشد و همه دارای پوشش و حجابی در یک سطح و یا نزدیک به هم باشند فرد ناظر را که دارای اهداف و گرایشهایی هست به این رویه سوق خواهد داد که پیشنهاد خود را برای همه تست و مورد بازخورد قرار دهد همانطور که می بینیم در جامعه امروز ما، اگر خانمی بدون هیچگونه نشانه ای و ارسال سیگنالی خاص، در مکانی ایستاده باشد تعداد قابل توجهی خودرو در مقابل ایشان توقف نموده و یا با بوق ماشین از کنار وی عبور خواهند نمود یعنی این بوق ماشن را به هر خانمی که در خیابان می بیند، به عنوان سیگنالی با پیامی خاص ارسال می کند و با توجه به عدم تمایز پوشش ها و حجاب نزدیک به هم بانوان، فرد دارای هدف خاص و گرایش مذکور ، برای همه، بوق خواهد زد. پس یکدستی حجاب و پوشش، نه تنها مانع از آزار بانوان توسط افراد با مطالبات و گرایشات زیاده خواه و یا جوانان ناپخته و ضعیف در کنترل خویش، نخواهد بود بلکه با توجه به توضیحی که داده شد موجب ازدیاد این آزارها خواهد بود چرا که فرد مورد نظر برای رسیدن به خواسته اش، پیشنهاد خود را مجبور به ارائه برای فرد فرد افرادی هست که در مسیرش قرار می گیرند.

پس در یک جامعه با فرهنگ حاکم اسلامی، پوشش، ما را به آنچه که می خواهیم از مصونیت و سلامت، نخواهد رسانید بلکه باید دنبال فاکتورهایی مهمتر بود.

نقش دستورات دینی مرتبط با گرایشات جنسی از جمله پوشش، در رضایتمندی پیروان آن دین

بی شک هر دین و مذهبی که گرایشات جنسی پیروان خویش را بهتر پاسخگو بوده و راهی ساده در پیش روی رهروان خویش قرار دهد اگر آنچه که گفته شد هماهنگ با اصول مترقی دین اکمل باشد قطعا موجب پیشتازی آن آیین نسبت به بقیه مذهب ها بوده و رضایتمندی بیشتری را در پیروان و مقلدین آن دین و مذهب مشاهده خواهیم نمود البته همانطور که تاکید شد به شرطی که با اصول مترقی و متقن آن دین اعظم، تعارض و دو رنگی نداشته باشد.

پس اینکه دین و باور حاکم در جامعه چقدر راهنما و پاسخگو در مسائل و گرایشات جنسی باشد و اینکه بدون راهکاری پیروان خود را رها نکرده باشد، مهمترین فاکتور از سری فاکتور هایی هست که در فوق ذکر گردید و باید مورد بررسی و کنکاش قرار گیرد که آیا صرفا محدودیت و محرومیت، حکم داده شده است و یا نه راهی هم پیش روی افراد گذاشته شده است.

نقش فرهنگ حاکم و رشد و تکامل افراد جامعه در هنجاریابی صحیح در قضیه حجاب و تعامل با جنس مخالف

دومین فاکتور مهمی که با توجه به مضیق بودن مجال به آن اشاره می شود، بحث فرهنگ حاکم و رشد و تکامل افراد جامعه است. وقتی افراد جامعه آموزش و پختگی لازم را نداشته باشند قطعا در مواجهه با مسائل از جمله در گرایشها و کشش های قابل توجه، رفتار و هنجاری ناپخته و نادقیق از خود بروز خواهند داد.

تاثیر پذیری و تغییر ذاعقه و نقش آن در رعایت و یا کم رنگ شدن حجاب

بحث مهمی که شایسته است در اینجا پرداخته شود مبحث تاثیر پذیری و تغییر ذاعقه در جوامع است؛ وقتی در جامعه جهانی و یا دهکده جهانی امروز مرزهای ارتباطی و به تبع فرهنگی عبور و در نوردیده شده اند، با مشاهده پوشش های کمتر، پوششی که در نگاه سنتی مورد ایراد است در نگاه ناظر منصف، قابل قبول جلوه می کند.

و این تهدید هم جوامع را در بر می گیرد که در اثر غفلت و عدم پاسخگویی به نیازهای به حق و منطقی افراد، نگاه ها به بیرون از جامعه باشد و افراد دلبستگی ها و زندگی مطلوب را در بیرون از مرزها و یا در خیال خویش جستجو کنند. پس بین خواسته ها و وضع موجود تا جایی که اصول، امکانش را می دهد باید قرابت ایجاد شود و الا مفسده های دیگری از دل شرایط ناسازگار بیرون خواهد آمد.

در ارتباط با نظریه تسهیل باید گفت که این در صورتی است که در اثر کوتاهی بزرگان دین و سایر عوامل تاثیر گذار، دین در اجتماع رنگ چندان قوی و تاثیر گذار که ضمانت اجرای نافذ داشته باشد، ندارد و اگر ما بخواهیم هم، کسی وقعی نخواهد نهاد. بدیهی است در صورتی که دین در جوامع رنگ بیشتری به خود بگیرد در آن صورت نظریه یکدستی جوامع بین الملل بر اساس اصول متقن و غنی دین، جای نظریه تسهیل را خواهد گرفت.

هدف از حجاب و مفهوم عرفی و بین المللی مقبول که همراستا با حجاب است

نکته دیگری که شایان ذکر است اینکه، هدف از حجاب علاوه بر امتحان فردی و سلامت روح جامعه، جلوگیری از مفسده احتمالی است. وقتی طرح مساله با این عنوان بازخورد منفی در جامعه در پی دارد، می توان روی عناوینی که اعتبار و کلاس بین المللی دارند تاکید داشت از جمله، عدم خیانت و پای بندی به همراه و شریک زندگی.

تکلیف مردان در قضیه حجاب

درست است که قسمت اصلی این تکلیف(رعایت حجاب) بر عهده بانوان قرار داده شده است که البته منافع این رعایت هم به خودشان بر می گردد ولی رفتار مردان جامعه می تواند سنگینی این بار را از دوش بانوان کاهش دهد همانطور که در قرآن کریم آیه30 سوره مبارکه نور، برای مردان این تکلیف قرار داده شده است که:

قُل لِّلْمُؤْمِنِينَ يَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَيَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ۚ ذَٰلِكَ أَزْكَىٰ لَهُمْ ۗ إِنَّ اللَّـهَ خَبِيرٌ بِمَا يَصْنَعُونَ ﴿٣٠﴾

به مردان با ايمان بگو: «ديده فرو نهند و پاكدامنى ورزند، كه اين براى آنان پاكيزه‌تر است، زيرا خدا به آنچه مى‌كنند آگاه است.» (۳۰)

همانطور که میدانیم، مرتبه ایمان پله ای بالاتر از اسلام است و خطاب آیه مکرم نسبت به اهل ایمان حاکی از این است که کنترل گرایشهای جنسی برای مسلمانی که به درجه ایمان نرسیده سخت است و در خطاب مورد اغماض قرار گرفته شده است و این در تایید این بینش هست که اگر هنجارهای دینی با اعمال زور عملیاتی شود چندان مورد پذیرش نیست بلکه با تعمیق باورهای دینی این خود افراد هستند که تصمیم به رعایت هنجارهای دینی می گیرند و این ارزشمند است.  اما در این آیه دو تکلیف برای مردان در نظر گرفته شده است، اول اینکه چشم خود فرو گیرند و دوم، پاکدامنی در پیش گیرند. که در رعایت عدم چشم چرانی و رفتار با عزت نفسِ مردان، چنانکه بانویی در حجاب کاستی داشته باشد این رفتار مرد در عدم تمرکز و نگاه، باعث پوشش این نقص در حجاب زنان خواهد شد. و اگر مردی خواستار روابط خارج از اصول نباشد هر چند که زنی حجاب خود را رعایت نکرده باشد باز مفسده ای در پی نخواهد داشت پس این دو تکلیف، سنگینی بار را از دوش زنان در مقاطعی که به هر دلیل رعایت کامل حجاب از دستشان در رفته است، بر می دارد.

آیا لزوم حجاب زنان در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ذکر شده است؟

در کشورمان ایران نیز بنابر اصل چهارم قانون اساسی جمهوری اسلامی که تصریح کرده است: «کلیه قوانین و مقررات مدنی، جزائی، مالی، اقتصادی، اداری، فرهنگی، نظامی، سیاسی و غیر این‌ها باید براساس موازین اسلامی باشد. این اصل بر اطلاق یا عموم همه اصول قانون اساسی و قوانین و مقررات دیگر حاکم است و تشخیص این امر برعهده فقهای شورای نگهبان است» همانطور که پیداست اگر قانونگذار چنین قصدی هم نداشته باشد براحتی از کلمات « مقررات مدنی- فرهنگی » استنباط می شود که پوشش در جامعه باید بر اساس موازین اسلامی باشد.

آیا پوشش حجاب، تصریح قانونی دارد؟

ماده ۶۳۸ قانون مجازات اسلامی:

«هر کس علنا در انظار و اماکن عمومی و معابر تظاهر به عمل حرامی نماید، علاوه بر کیفر عمل به حبس از ده روز تا دو ماه یا تا (۷۴)‌ ضربه شلاق محکوم میگردد و در صورتی که مرتکب عملی شود که نفس آن عمل دارای کیفر نمی‌باشد ولی عفت عمومی را جریحه‌دار نماید فقط به حبس از ده روز تا دو ماه یا تا (۷۴) ضربه شلاق محکوم خواهد شد.
تبصره - زنانی که بدون حجاب شرعی در معابر و انظار عمومی ظاهر شوند به حبس از ده روز تا دو ماه و یا از پنجاه هزار تا پانصد هزار ریال جزای‌ نقدی محکوم خواهند شد.»

قانون مجازات اسلامی «حجاب شرعی» را تعریف نکرده و از این جهت دارای اجمال ظاهری است، لیکن قانون با تقیید حجاب به وصف «شرعی بودن»، مرجع تعریف حجاب و محل رفع این اجمال را مشخص ساخته است. بنابراین ضروری است برای تعریف حجاب شرعی به شارع مقدس و فقه امامیه رجوع شود. وضع این ماده بر مبنای موازین اسلامی بوده است چنانکه اصل چهارم قانون اساسی به لزوم مبتنی بودن کلیه قوانین بر این اساس تصریح دارد، پس هرگونه اجمالی باید بر اساس این موازین رفع گردد. از سوی دیگر بنابر اصل ۱۶۷ قانون اساسی: « قاضی موظف است کوشش کند حکم هر دعوا را در قوانین مدونه بیابد و اگر نیابد با استناد به منابع معتبر اسلامی یا فتاوای معتبر حکم قضیه را صادر نماید و نمی تواند به بهانه سکوت یا نقص یا اجمال یا تعارض قوانین مدونه از رسیدگی به دعوا و صدور حکم امتناع ورزد». بنابراین طرح این شبهه که فقدان تعریف مدون از حجاب شرعی در قوانین موضوعه مانع از اجرای قوانین مربوطه است «بهانه» ای بیش نیست چرا که این اجمال به راهنمایی خود قانون مرفوع است . قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور کیفری نیز این اصل قانون اساسی را مورد حمایت قرار داده و در ماده ۲۱۴ خود چنین مقرر داشته است: «رای دادگاه باید مستدل و موجه بوده و مستند به مواد قانونی و اصولی باشد که بر اساس آن صادر شده است و اگر قانونی در خصوص مورد نباشد با استناد به منابع فقهی معتبر یا فتاوای معتبر حکم قضیه را صادر نماید و داد گاه ها نمی توانند به بهانه سکوت یا نقص یا اجمال یا تعارض یا ابهام قوانین مدون از رسیدگی به شکایت یا دعاوی و صدور حکم امتناع ورزند» پس راه حل قانونی رفع اجمال و ابهام از قوانین موضوعه ، رجوع به منابع معتبر فقهی است .

آیا اگر خانمی بدون حجاب در اجتماع ظاهر شود، اقدامی غیرقانونی مرتکب شده است یا تنها اقدامی غیرعرفی؟

با توجه به توضیحات فوق الذکر، اقدامی غیر قانونی مرتکب شده است. که در پاره ای از موارد غیر عرفی هم ممکن است تلقی گردد.

حدود حجاب در فقه اسلامی چگونه ترسیم شده است؟

از جمله موارد مورد اتفاق و اجماع کلیه فرق اسلامی لزوم پوشانده شدن کل بدن زن به غیر از وجه و کفین یعنی گردی صورت و از مچ دستان تا انتهای آن است . این تکلیف شرعی جز ضروریات و مسلمات فقه اسلامی است و نه از نظر کتاب و سنت و نه از نظر فتاوای فقهی در این باره اختلاف و تشکیک وجود ندارد.

تبیین و بیان متفاوت از آنچه که ذکر گردید در مصادیقی از آیات قرآن کریم در ارتباط با موضوع

دلیل اصلی وجوب و ضرورت حجاب برای زنان نصوص صریح کتاب الهی است. آیه ۳۱ سوره مبارکه نور می فرماید : « به زنان مومنه بگو دیدگان خویش فرو گذارند و دامنهای خویش حفظ کنند و زیور خویش آشکار نکنند مگر آنچه پیداست ، سرپوشهای خویش بر گریبان بزنند زیور خویش آشکار نکنند مگر برای شوهران یا پدران و... و پای به زمین نکوبند که زیورهای مخفی شان دانسته شود. » آیه شریفه از یک سو در مقام بیان ضرورت حجاب به عنوان یک امر الهی و تکلیف شرعی که بر ذمه زنان ثابت است می باشد و از سوی دیگر حدود این پوشش و حجاب لازم را تبیین کرده است ; « سرپوشهای خویش بر گریبان بزنند » یعنی زنان می بایست روسری خود را بر روی سینه و گریبان خویش قرار دهند. البته روسری یا همان « خمر » خصوصیتی ندارد و مقصود لزوم پوشاندن سر و گردن است که توسط اعراب جاهلیت مراعات نمی­شده است . از دستور انتهایی مذکور در آیه شریفه نیز به وضوح استنباط شود که هر آنچه موجب جلب توجه مردان نسبت به زن شود ممنوع است چرا که حکمت وضعی حجاب همین پوشیدگی و محفوظ بودن از چشم بیگانه است . علاوه بر آیه فوق در سوره مبارکه احزاب چنین امر شده است : « ای پیامبر! به همسران و دخترانت و به زنان مومنین بگو که جلباب های خویش را به خود نزدیک سازند این کار برای اینکه شناخته نشوند و مورد اذیت قرار نگیرند نزدیک تر است و خداوند آمرزنده و مهربان است » این آیه نیز به ضرورت حجاب زنان و علت و فلسفه آن اشاره کرده است و در مقام بیان این حقیقت جاودانه بوده است که زن مسلمان باید به نحوی در اجتماع معاشرت نماید که عفاف و پاکی از آن هویدا باشد و بدان صفت شناخته شود تا از شر تعرض و مزاحمت نیز در امان باشد.

بنا به قرآن آیا حجاب اجبار دینی است یا زنان اختیار انتخاب دارند؟

"حجاب" برای اسلام‌گرایان با شعار "برگشت به شریعت"، یکی از مظاهر اسلامیت جوامع مسلمان پنداشته شده و سمبلی از آموزه‌های ‌اسلامی و تکلیفی برای مسلمانان، بویژه زنان است. حجاب اما در نزد بعضی از فمینیست‌ها نمادی‌ است از ستم، عقب‌ماندگی و بالاخره مانعی‌ است برای پیشرفت زنان در عصر حاضر. اما، آیا واقعاً حجاب، اجبار ‌دینی است یا زنان اختیاری در گزینش آن دارند؟

قطعا اصل حجاب اجبار دینی است ولی نحوه پوشش و رعایت حجاب امری اختیاری می باشد.

آیا عدم رعایت حجاب به عنوان ابزاری برای اعتراض به گفتمان حاکمیتِ طرفدار حجاب، مشروع است یا خیر؟

قرآن کریم در آیه 148 سوره مبارکه النساء؛

لَّا يُحِبُّ اللَّـهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَن ظُلِمَ ۚ وَكَانَ اللَّـهُ سَمِيعًا عَلِيمًا ﴿١٤٨﴾

خداوند، بانگ برداشتن به بدزبانى را دوست ندارد، مگر [از] كسى كه بر او ستم رفته باشد، و خدا شنواى داناست. (۱۴۸)

به کسی که مورد ظلم واقع شده اجازه داده شده که رفتاری که برخلاف هنجارِ مقبول است، انجام دهد و زبان به بدی و ناسزا باز کند چرا که گاهی شخص مظلوم ابزاری جز ناسزا گویی برای نشان دادن قباحت و اعتراض به عملکرد فرد ظالم ندارد. پس قطعا برداشتن حجاب به نشانه اعتراض به حاکمیتی که سنگ حجاب و شرع به سینه می زند ولی به شهروندی ظلم می کند، در این فرض، شخص مظلوم می تواند از این روش اعتراضی برای نشان دادن قباحت و تعارض در رفتار حاکمیت مفروض، بهره بگیرد.

# گروه وکلای حقوق بشر

#  hr-l.ir

# وکیل برجسته، وکیل درجه یک

# وکیل تاپ، وکیل موفق

# مشاورحقوقی برجسته

# وکیل، مدافع، دادخواه، دادگستر، وکیل مدافع

#  تهران وکیل، وکیل کرج، وکیل پایه یک دادگستری،  وکیل پایه یک،  وکیل خوب، بهترین وکیل

#‎ وکیل کیفری،‎ مشاوره حقوقی تخصصی و حرفه ای، ‎وکیل حقوقی،‎ وکیل خانواده

# یک وکیل خوب و با تجربه

#  وکیل مهریه طلاق خانواده کیفری حقوقی ملکی 

# وکیل پایه یک دادگستری با تجربه

# پیگیری کلیه دعاوی حقوقی و کیفری توسط بهترین وکلای پایه یک دادگستری

#‎مشاوره حقوقی 24 ساعته · ‎وکیل متخصص امور کیفری · ‎مشاوره با وکیل خانواده           

# دریافت آسان ترین و فوری ترین مشاوره حقوقی آنلاین و رایگان 24 ساعته با وکیل پایه یک دادگستری، با امکان دریافت ارزان ترین مشاوره حقوقی تلفنی شبانه روزی

# قبول وکالت و مشاوره حقوقی به صورت حضوری و تلفنی در زمینه های مختلف حقوقی ، کیفری ، خانواده ، املاک و امور حسبی

# گروه وکلای حرفه ای وکلای حقوق بشر با مجوز رسمی کانون وکلای دادگستری مرکز

# وکیل سایبری ایران، وکیل دادسرای جرایم رایانه ای پلیس فتا، وکیل فضای مجازی اینستاگرام تلگرام واتساپ، وکیل جرایم اینترنتی، وکیل کسب و کار