استفاده از سند مجعول

نکاتی درباره استفاده از سند مجعول

نوشته‌ها و اسناد نقش بسیار مهمی در زندگی اجتماعی دارند. از شناسنامه و کارت ملی گرفته تا قول‌نامه، وصیت‌نامه، اسناد رسمی املاک، سند ازدواج و حتی احکام دادگاه‌ها نمونه‌هایی از اسناد و نوشته‌های اطراف ما محسوب می‌شود که هر یک در جای خود بسیار مهم و باارزشند. برای آن که بتوان سند یا نوشته‌ای را مجعول دانست، لازم است پاره‌ای شرایط شکلی و محتوایی وجود داشته باشد:سند جعلی از لحاظ شکل و ظاهر باید شبیه و همانند سند اصلی باشد یعنی اگر سندی شکل خاصی دارد (مثل شناسنامه)؛ در سند جعلی نیز باید آن شکل خاص رعایت شود؛ بنابراین اگر یک نفر بر روی یک کاغذ سفید اطلاعات شخصی خودش را نوشته و بگوید این شناسنامه است، جرم جعل محقق نمی‌شود؛ چون همه می‌دانند که این نوشته دروغ است و واقعا شناسنامه نیست. شباهت و همانندی بین سند اصلی و جعلی باید آن‌قدر باشد که افراد را به اشتباه بیندازد و در شرایط عادی نتوانند نوشته اصلی را از جعلی تشخیص دهند. در صورتی هم که سند و نوشته شکل خاصی ندارد (مثل قول‌نامه دست‌نویس)، همانندی و تشابه عرفی کافی است، یعنی افراد جامعه قول‌نامه جعلی و اصلی را شبیه هم بدانند و از ظاهر آن نتوانند این دو را از هم تشخیص دهند. از لحاظ محتوایی لازم است که نوشته و سند اصلی و جعلی، هر دو دارای ارزش مفهومی و حقوقی باشند. یعنی هم دارای معنا و مفهوم بوده و هم دارای اعتبار باشد. مثلاً اگر فردی یک چک غیرواقعی درست کند و نام بانک صادرکننده آن را «بانک عشق و دوستی» بگذارد، عمل او جعل نیست، زیرا چنین چکی اصلاً اعتبار ندارد که بخواهد جعلی یا غیرجعلی باشد. منظور از اعتبار، صرفاً اعتبار زمانی نیست بلکه منظور از اعتبار، قابلیت استناد به سند در مراجع رسمی و امکان انتساب آن به شخص معین است.
بدین معنا که اگر مثلاً آن نوشته به دادگاه ارائه شود، امکان نسبت دادن آن به فرد معین و گرفتن حکم از دادگاه بر اساس این سند وجود داشته باشد. مثلاً یک سند اجاره‌نامه که مهلت اجاره آن تمام شده، سندی معتبر است، چون می‌توان با آن در دادگاه علیه مستأجر شکایت کرد.

هدف از ایجاد یک سند جعلی سوء استفاده از مفاد آن می‌باشد که به این طریق شخص یا اشخاصی سند مجعول را مورد سوء استفاده قرار داده و حق یا امتیازی را بر خلاف واقع برای خود ایجاد می نمایند .

باید توجه داشت بسیاری از اقدامات صورت گرفته توسط افراد بدون وجود سوءنیت است به عنوان مثال فردی نام خانوادگی اش در شناسنامه به درستی نگارش نیافته و ایشان بدون وجود سوء نیت اقدام به اصلاح آن مینماید و یا در موارد بسیاری دیده شده است که فرد مدعی سیادت است ( سید است ) به خود شخصاً در اسناد هویتی دست برده و عبارت سید را ابتدای آن اضافه می نماید .

از منظر قانون تمامی اقدامات صورت گرفته جعل محسوب و استفاده از آن اسناد مشمول مجازات استفاده از سند مجعول می گردد لیکن باید توجه داشت سوء نیت فرد در انجام بزه در جهت انتساب جرم به وی از اهمیت بسیاری برخوردار است .

در جرم استفاده از سند مجعول مثالهای بیشماری میتوان بیان نمود

نمونه بارز استفاده از سند مجعول در خصوص جعل کارت پایان خدمت بوده است در یک مورد موکل کشاورزی و در آذربایجان غربی سکونت داشته و به علت کفالت از پدر و مادر خود سعی در اخذ کارت معافیت بود و فریب فردی را خورده بود که ایشان مدعی توانایی در انجام سریع این اقدامات معرفی نموده و ظرف یکماه کارت معافیت از پایان خدمت برای ایشان اخذ نمود که بعد از گذشت حدود 6 سال در زمانی که موکل تصمیم به ادامه تحصیل می گیرد با استعلام دانشگاه مشخص می شود کارت معافیت از خدمت او جعلی است و به همین اتهام دستگیر می گردد.

البته در آن پرونده با دفاع از موکل و ارائه تمامی مستندات مبنی بر عدم اطلاع موکل و تکمیل بودن مدار قانونی جهت اخذ کارت معافیت از خدمت دادگاه وی را از اتهامات مبری نمود لیکن در مواردی نیز دادگاه اصل تقصیر متهم را محرز بداند چرا که پرداخت پول برای تسریع در گرفتن کارت پایان خدمت خود عملی ناصحیح است فلذا به استناد همین امر انتساب اتهام به وی را محرز دانست .

انواع جعل:

جعل مهر و امضا
یکی از مهمترین و شایع‌ترین مصادیق جرم جعل، جعل مهر و امضا است. امضا و مهر افراد روی اسناد و نوشته‌ها، نشان‌دهنده اعتبار آن نوشته و همچنین انتساب آن متن به صاحب امضا و مهر است و همین مسأله اهمیت این جرم را آشکار می‌کند.
وقتی امضا یا مهر شخصی جعل می‌شود، از اعتبار او در مقابل اشخاص دیگر سوءاستفاده می‌شود و می‌توان هر امر دروغی را به وی نسبت داد و او را در مقابل دیگر افراد متعهد کرد. جعل امضا بر روی چک، جعل مهر شرکت‌ها و موسسات و ادارات دولتی و… نمونه‌هایی از این جرم هستند.
در قانون مجازات اسلامی جعل امضا به‌عنوان جرم مستقلی پیش‌بینی نشده است بلکه اگر جعل امضا در سند و نوشته‌ای باشد، همان جرم جعل اسناد و نوشته‌ها محقق می‌شود.
اما در رابطه با جعل مهر، قانون ساختن و تغییر مهر و نیز استفاده از مهر جعلی و تقلبی را جرم‌انگاری کرده است. نکته مهم آن است که صرف شبیه‌سازی مهر اشخاص عادی به‌تن‌هایی مجازاتی ندارد و تنها در صورتی که از آن مهر بر روی سند و نوشته‌ای استفاده شده و سبب جعل در سند و نوشته شود، جرم شناخته‌می شود.
اما ساختن مهر‌های متعلق به شرکت‌ها و مؤسسات و ادارات دولتی یا مؤسسات و نهاد‌ها و ادارات عمومی غیردولتی مانند شهرداری‌ها یا شرکت‌های غیردولتی و تجاری به‌تن‌هایی نیز جرم است، حتی اگر مهر مجعول در سند یا نوشته‌ای مورد استفاده قرار نگیرد.
(مواد 525، 528 و 529 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1375) در کنار ساختن و تغییر مهر، استفاده بدون اجازه از مهر اشخاص دیگر هم جرم است.
مطابق ماده 530 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، استفاده بدون مجوز از مهر ادارات، شرکت‌ها و تجارت‌خانه‌های مذکور موجب محکومیت به تحمل دو ماه تا دو سال حبس برای مرتکب می‌شود.

جعل علامت
در جهان امروزی علامت‌ها بیان‌کننده مفاهیم و معنا‌های مختلفی هستند. برای مثال علامت استاندارد داخلی یا بین‌المللی (ایزوها) نشان‌دهنده سطح کیفی کالا‌ها و علامت سلامت وزارت بهداشت نشان‌دهنده تأیید بهداشتی کالا‌ها ست.
همچنین علامت‌ها و آرم‌های نهاد‌ها و مؤسسات دولتی و شرکت‌های غیردولتی و تجاری نیز نشان‌دهنده انتساب آن کالا یا خدمات یا نوشته‌ها به صاحبان آن علائم است.
در نتیجه تأیید اصالت و درستی یک علامت و جعلی نبودن آن بسیار بااهمیت است. از همین رو جعل علایم نیز ممنوع بوده و قانون برای آن مجازات تعیین کرده است.
در قوانین ما علایم بسیاری مانند علامت ادارات، شرکت‌ها، مؤسسات دولتی و غیردولتی، تجارت‌خانه‌ها و همچنین علایم استاندارد و بهداشت و… دارای حمایت قانونی بوده و جعل آنان باعث مجازات‌های حبس بعضاً طویل‌المدت است.

تصویربرداری از اوراق هویتی و مدارک دولتی
یکی از رفتار‌هایی که در قانون در کنار جرم جعل آمده و افراد جامعه کمتر به آن توجه می‌کنند، استفاده از تصویر اوراق هویتی، کارت‌های شناسایی و مدارک دولتی و عمومی است، به‌گونه‌ای اصل یا کپی بودن این مدرک قابل تشخیص نباشد.
قانونگذار در ماده 537 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی این عمل را جرم دانسته است و بیان می‌کند که اگر کپی مدارک مذکور با اصل آن شبیه بوده و سبب اشتباه با اصل شود (مانند عکس رنگی کارت‌های ملی یا گواهی‌نامه که در گذشته بسیار رایج بوده است) باید علامت یا مهری داشته باشد که نشان‌دهنده کپی بودن آن‌ها باشد.
در غیر این صورت تهیه‌کننده این مدارک و استفاده‌کنندگان از آن به حبس از ۶ ماه تا 2 سال یا جزای نقدی از 3 تا 12 میلیون ریال محکوم خواهند شد.
اما افراد بسیاری به این مسئله آگاه نبوده و بعضاً برای حفظ مدارک اصلی، از عکس و کپی رنگی مدارک خود استفاده می‌کنند؛ لذا توجه به این نکته برای پرهیز از ارتکاب جرم ضرورت دارد.

عناصر سند مجعول:

عنصر مادی

اولین نکته در این جرم عنصر مادی آن می باشد که همان استفاده از سند جعل شده است به نحوی که رفتار فیزیکی مجرم دال بر سوء استفاده باشد و البته آگاهی شخص از جعلی بودن سند در این موضوع ضروری می باشد. باید توجه داشت استفاده از سند مجعول ممکن است در مواردی کلاهبرداری تلقی گردد فلذا تفکیک این موضوع که مجرم کلاهبردار بوده و یا صرفاً استفاده کننده غیر مجاز از سند مجعول بر عهده بازپرس ، دادیار اظهار نظر و در نهایت قاضی شعبه کیفری می باشد .

عنصر معنوی

دومین نکته در خصوص مشاوره حقوقی جرم استفاده از سند جعلی عنصر معنوی بوده به این ترتیب که استفاده کننده از سند می بایست قصد و نیت ضرر زدن به غیر با اقدام غیر قانونی و استفاده بر خلاف واقعیت از سند جعل شده داشته باشد.

عنصر قانونی

سومین نکته عنصر قانونی یا همان مواد قانونی که مجازات این جرم را مشخص کرده است می باشد.  مطابق قانون مجازات اسلامی مواد 523 لغایت 542 مجازات استفاده از سند جعلی را مشخص نموده است .

مجازات استفاده از سند مجعول

مجازات های استفاده از سند مجعول در 2 ماده 535 و 536 قانون مجازات اسلامی بیان شده است که البته این استفاده می بایست توسط افراد عادی صورت گیرد و نه کارمندان دولتی .

باید توجه داشت در مواردی قانون گذار به صورت جداگانه استفاده از سند مجعول را جرم انگاری نموده است این امر ارتباطی با مجازات تعیین شده در مواد قانونی بیان شده نداشته و ندارد .

اگر سند جعلی مورد استفاده سند عادی باشد مجازات استفاده کننده جبران خسارت و یا رد مال به مالک آن می باشد چرا که قانون جبران خسارت را از شرایط مجازات دانسته و حبس 6 ماه تا دوسال و یا 3 تا 13 میلیون ریال جزای نقدی برای وی در نظر گرفته شده است .

اگر استفاده نسبت به سند رسمی باشد در این مورد نیز شخص ملزم به جبران خسارت و رد مال به مالک اصلی آن بوده  و علاوه برآن به حبس از 6 ماه تا 3 سال یا 3 تا 18 میلیون جزای نقدی محکوم خواهد شد .

 مرور زمان در استفاده از سند مجعول 

ماده 105 قانون مجازات اسلامی میزان مرور زمان جرایم را به روشنی مشخص نموده است که در صورت تمایل نسبت به مطالعه بیشتر در خصوص مرور زمان جرائم میتوانید به مقاله مرور زمان جرائم در قانون مجازات اسلامی جدید مراجعه نمایید .

اما به صورت مختصر باید مشخص شود که موضوع مورد استفاده از سند مجعول به چه صورت محقق گردیده است به عنوان مثال ممکن است فرد از چند مجعول مانند گواهینامه هر روز در حال استفاده است فلذا مبدا محاسبه شروع به جرم در آخرین مرتبه استفاده محاسبه می گردد و اینکه استفاده از منافع سند مجعول بصورت مستمر هر لحظه از زمان برای فرد تکرار می گردد به عنوان مثال جعل پلاک خودرو به این دست قبیل از زمان جرائم مستمر می گوییم که البته جرایم مستمر مشمول مرور زمان نمی شوند .

اما در برخی از موارد استفاده از سند مجعول در گذشته محقق شده است و ممکن است اتهام مشمول مرور زمان باشد به عنوان مثال فردی که در سالها قبل اقدام به انتقال سند مالکیت ملکی با استفاده از سند وکالت مجعول نموده است .

مرور زمان در استفاده از سند رسمی مجعول

اگر فرض استفاده از سند مجعول را نسبت به اسناد رسمی باشد موضوع ماده 535 قانون مجازات اسلامی حداکثر مجازات ایشان 3 سال حبس می باشد و این مجازات برابر ماده 19 قانون مجازات اسلامی مجازات درجه 5 محسوب می گردد و مطابق ماده 105 همان قانون مرور زمان از تاریخ انجام جرم و یا آخرین اقدام تعقیبی متهم 7 سال بوده و در صورت محکومیت برابر ماده 107 مرور زمان عدم اجرای مجازات نیز 10 سال می باشد .

مرور زمان در استفاده از سند عادی مجعول

اگر فرض استفاده از سند مجعول عادی باشد مطابق ماده 536 قانون مجازات اسلامی حداکثر مجازا قانونی آنها 2 سال می باشد و به عبارتی مطابق ماده 19 قانون مجازت اسلامی این مجازات درجه 6 محسوب شده و مطابق ماده 105 همان قانون مرور زمان تعقیب متهم از تاریخ تحقق جرم و یا آخرین اقدامات تعقیبی به مدت 5 سال محاسبه می گردد و در صورت محکومیت متهم به تحمل مجازات مرور زمان اجرای مجازات نیز برای وی 7 سال خواهد بود .

مراحل رسیدگی استفاده از سند مجعول

مطابق تمامی جرائم نیازمند طرح شکواییه در دادسرای عمومی و انقلاب می باشد تحقیقات در خصوص استفاده از سند جعلی در اداره آگاهی و کلانتری مربوطه صورت خواهد گرفت پس از تکمیل تحقیقات حسب مورد ضمن تفهیم اتهام به متهم و قرار تامین کیفری صادر خواهد شد .

دفاع از اتهام استفاده از سند مجعول بسته به نوع جعل صورت گرتفه متفاوت است لیکن بهترین اقدام اثبات عدم وجود سو نیت است اینکه متهم احراز نماید از مجعول بودن سند بی اطلاع است و یا اینکه بنا به سفارش و یا دستور شخص دیگری از سند استفاده نموده میتواند ذهن دادگاه را در تشخیص بی گناهی فرد یاری نماید.

یکی دیگر از دفاعیات بسیار مهم در خصوص و پس از اقناع بازپرس به وقوع جرم ضمن صدور قرار جلب به دادرسی و تایید دادیار اظهارنظر کیفرخواست توسط دادستان صادر و پرونده به دادگاه کیفری 2 ارسال می شود رای دادگاه در این خصوص ظرف 20 روز قابل تجدید نظر خواهی در دادگاه تجدید نظر استان می باشد.

# گروه وکلای حقوق بشر

#  hr-l.ir

# وکیل برجسته، وکیل درجه یک

# وکیل تاپ، وکیل موفق

# مشاورحقوقی برجسته

# وکیل، مدافع، دادخواه، دادگستر، وکیل مدافع

#  تهران وکیل، وکیل کرج، وکیل پایه یک دادگستری،  وکیل پایه یک،  وکیل خوب، بهترین وکیل

#‎ وکیل کیفری،‎ مشاوره حقوقی تخصصی و حرفه ای، ‎وکیل حقوقی،‎ وکیل خانواده

# یک وکیل خوب و با تجربه

#  وکیل مهریه طلاق خانواده کیفری حقوقی ملکی 

# وکیل پایه یک دادگستری با تجربه

# پیگیری کلیه دعاوی حقوقی و کیفری توسط بهترین وکلای پایه یک دادگستری

#‎مشاوره حقوقی 24 ساعته · ‎وکیل متخصص امور کیفری · ‎مشاوره با وکیل خانواده           

# دریافت آسان ترین و فوری ترین مشاوره حقوقی آنلاین و رایگان 24 ساعته با وکیل پایه یک دادگستری، با امکان دریافت ارزان ترین مشاوره حقوقی تلفنی شبانه روزی

# قبول وکالت و مشاوره حقوقی به صورت حضوری و تلفنی در زمینه های مختلف حقوقی ، کیفری ، خانواده ، املاک و امور حسبی

# گروه وکلای حرفه ای وکلای حقوق بشر با مجوز رسمی کانون وکلای دادگستری مرکز

# وکیل سایبری ایران، وکیل دادسرای جرایم رایانه ای پلیس فتا، وکیل فضای مجازی اینستاگرام تلگرام واتساپ، وکیل جرایم اینترنتی، وکیل کسب و کار