سابقه پیدایش و بروز اصل حسن نیت     

       «اصل حسن­ نیت از زمان روم باستان وارد حقوق شد و در حقوق جدید نیز در فرانسه با گسترش روابط بازرگانی در قرن شانزدهم میلادی گرایش بیشتری نسبت به این اصل پدید آمد. جابر در رساله‌ی خود را در سال ۱۸۹۹ در دانشگاه پاریس به آثار مدنی حسن نیت اختصاص داد و در قرن اخیر نیز رساله‌ی دکترای ریپر با عنوان «قاعده‌ی اخلاقی در تعهدات مدنی» به این اصل پرداخته است. ضرورت اجرای با حسن نیت از مقولاتی است که در حقوق همه کشورهای حقوق نوشته و حتی آمریکا به صراحت مقرر شده است. در این زمینه، قوانین مدنی فرانسه و آلمان پیشگام بوده، از سابقه طولانی برخوردارند».

     به هر حال در یافتن قدمت ظهور اصل حسن نیت در جوامع، قطعا ایرانیان جزء پیشگامان این فرهنگ والا بودند با دقت در سه جمله‌ی «پندار نیک؛ گفتار نیک و کردار نیک» که از دوره زرتشتیان به جای مانده و همچنین با تامل در منشور کوروش که حسن نیت در به رسمیت شناختن آزادی و صلح برای همگان، در آن کتیبه، مشهود است؛ بدون هیچ تعصبی ایرانیان را سرآمد در این عرصه معرفی می­کند ولی با توجه به اینکه ادیان آسمانی همه بر حول اخلاق تکیه و حرکت می کردند در نظر قوی به نظر می­رسد که پیدایش و بالندگی چنین مفهومی در زمان جهل و بی دانشی تاریخ بشر، به ادیان آسمانی برسد و در این بین نقش دین اسلام که پیامبرش، هدف از بعثت خویش را تکمیل مکارم اخلاقی عنوان می­کند، برجسته هست. هرچند که مسلمانان در عمل ممکن است انحرافاتی از این محور داشته باشند ولی نقش دین اسلام و پیامبر و فرزندان ایشان در شکوفایی مباحث اخلاقی در برهه­ای از تاریخ قطعا برجسته و ممتاز بوده است.  در حدیث معروفی از پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله می خوانیم: «انما بعثت لاتمم مکارم الاخلاق؛ من تنها برای تکمیل فضایل اخلاقی مبعوث شده ام»‌.

شایسته است به آیاتی از قرآن کریم، در اثبات مدعای فوق اشاره گردد:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ ...

اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد به قراردادها[ى خود] وفا كنيد...     سوره مائده – آیه1

بَلَى مَنْ أَوْفَى بِعَهْدِهِ وَاتَّقَى فَإِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَّقِينَ ﴿۷۶﴾              سوره آل عمران – آیه76

آرى هر كه به پيمان خود وفا كند و پرهيزگارى نمايد بى‏ ترديد خداوند پرهيزگاران را دوست دارد.

وَلَا تَقْرَبُوا مَالَ الْيَتِيمِ إِلَّا بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ حَتَّى يَبْلُغَ أَشُدَّهُ وَأَوْفُوا بِالْعَهْدِ إِنَّ الْعَهْدَ كَانَ مَسْئُولًا 

و به مال يتيم جز به بهترين وجه(حسن نیت) نزديك مشويد تا به رشد برسد و به پيمان [خود] وفا كنيد زيرا كه از پيمان پرسش خواهد شد.                               سوره الاسراء - آیه34

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ ﴿۲﴾                          سوره الصف – آیات 2 -3

كَبُرَ مَقْتًا عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ ﴿۳﴾   

اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد چرا چيزى مى‏ گوييد كه انجام نمى‏ دهيد 

نزد خدا سخت ناپسند است كه چيزى را بگوييد و انجام ندهيد 

لَيْسَ الْبِرَّ أَنْ تُوَلُّوا وُجُوهَكُمْ قِبَلَ الْمَشْرِقِ وَالْمَغْرِبِ وَلَكِنَّ الْبِرَّ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَالْمَلَائِكَةِ وَالْكِتَابِ وَالنَّبِيِّينَ وَآتَى الْمَالَ عَلَى حُبِّهِ ذَوِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينَ وَابْنَ السَّبِيلِ وَالسَّائِلِينَ وَفِي الرِّقَابِ وَأَقَامَ الصَّلَاةَ وَآتَى الزَّكَاةَ وَالْمُوفُونَ بِعَهْدِهِمْ إِذَا عَاهَدُوا وَالصَّابِرِينَ فِي الْبَأْسَاءِ وَالضَّرَّاءِ وَحِينَ الْبَأْسِ أُولَئِكَ الَّذِينَ صَدَقُوا وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ سوره البقره – آیه 177

نيكوكارى آن نيست كه روى خود را به سوى مشرق و [يا] مغرب بگردانيد بلكه نيكى آن است كه كسى به خدا و روز بازپسين و فرشتگان و كتاب [آسمانى] و پيامبران ايمان آورد و مال [خود] را با وجود دوست داشتنش به خويشاوندان و يتيمان و بينوايان و در راه‏ماندگان و گدايان و در [راه آزاد كردن] بندگان بدهد و نماز را برپاى دارد و زكات را بدهد و آنان كه چون عهد بندند به عهد خود وفادارانند و در سختى و زيان و به هنگام جنگ شكيبايانند آنانند كسانى كه راست گفته‏ اند و آنان همان پرهيزگارانند.