علل رافع مسئولیت کیفری

مطابق قانون زمانی که جرمی اثبات می شود، مجرم باید به سزای عمل خود برسد و مجازات در حق وی اعمال شود. اما گاهی  به دلایل و شرایطی که در ادامه بیان می کنیم قانونا امکان اجرای مجازات وجود ندارد. در  بعضی مواقع، در صورت محقق شدن این شرایط مرتکب مجازات نمی شود. به عبارتی، این شرایط به عنوان رافع یا رفع کننده ی مجازات عمل می کنند. در این مقاله به علل رافع مسئولیت کیفری می پردازیم.
موانع مسئولیت کیفری به دو بخش تقسیم می شود:
علل رافع مسئولیت کیفری( اسباب شخصی عدم مسئولیت):  به این معنی است که جرم محقق شود ولی مباشر جرم مجازات نشود. جنون،  اجبار و اکراه،  اشتباه ، بی هوشی، خواب و  مستی  از مصادیق علل رافع مسئولیت هستند.
علل موجهه جرم( اسباب اباحه، اسباب عینی عدم مسئولیت):  به این معنی است که قانون گذار انجام رفتاری که موجب قانون جرم بوده است را در شرایط خاص جرم نداند و وصف جرم بودن عمل را زائل کند.  اضطرار ،  حکم قانون،   امر آمر قانونی،   رضایت مجنی علیه،   دفاع مشروع  و انگیزه احسان  از جمله علل موجهه جرم هستند.

مهم ترین عناوین این مقاله

• تفاوت علل رافع مسئولیت و علل موجهه جرم چیست؟
• تاثیر جنون در زمان ارتکاب جرم
• تعریف و دسته بندی اجبار
• اجبار با اکراه چه تفاوتی دارد؟
• اضطرار چگونه علل موجهه جرم محسوب می شود؟
• ارتکاب جرم در حالت خواب و بی هوشی
• آیا مستی رافع مجازات است؟

                                            جهت اخذ مشاوره و هماهنگی، آیکون پلتفرم مربوطه را  کلیک نمایید

تفاوت علل رافع مسئولیت و علل موجهه جرم چیست؟

 تفاوت در این است که در علل رافع مسئولیت جرم اتفاق می افتد، ولی مجرم مجازات نمی شود بنابراین شرکا و معاونین در این موارد قابل مجازات هستند. اما در علل موجهه جرم چون وصف جرم بودن از بین رفته است لذا معاونین و شرکا هم قابل مجازات نیستند.

تاثیر جنون در زمان ارتکاب جرم

 ماده 149 قانون مجازات اسلامی به جنون در رفع مسئولیت کیفری اشاره دارد و بر طبق نص ماده، تمام اختلالات روانی باعث سلب مسئولیت مرتکب نیستند، بلکه فقط اختلالات روانی که مرتکب را فاقد اراده یا قوه تمییز کنند باعث عدم مسئولیت کیفری مرتکب می شوند و تا زمانی که اختلال روانی به این درجه نرسد، باعث سلب مسئولیت کیفری مرتکب نیست.
جنون مرتکب جرم در 4 حالت قابل بررسی است:
جنون قبل از ارتکاب جرم: چون در این حالت جنون تاثیری بر مسئولیت کیفری مرتکب ندارد لذا این جنون مانع از تعقیب و رسیدگی و اجرای مجازات نیست.
 جنون در حین ارتکاب جرم: مرتکب مجازات نمی شود و اگر جنون و حالت خطرناک مجنون با جلب نظر متخصص ثابت شود و آزاد بودن وی مخل نظم و امنیت عمومی باشد به دستور دادستان تا رفع حالت خطرناک در محل مناسب نگهداری می شود.
جنون قبل از صدور حکم قطعی:  اصل بر این است که تعقیب متوقف می شود مگر اینکه هر دو شرط زیر وجود داشته باشد:1- جرم حق الناسی باشد 2- شرایط اثبات جرم به نحوی باشد که فرد مجنون در فرض افاقه نیز نتواند از خود رفع اتهام کند.
 جنون بعد از صدور حکم قطعی: بسته به نوع مجازات احکام متفاوتی دارد
1-    در جرایم موجب حد، قصاص، دیه و مجازات های تعزیری مالی: حکم قطعی اجرا می شود
2-    در مورد حبس های تعزیری و شخصی که به علت عجز از پرداخت جزای نقدی در حبس به سر می برد: محکوم تا بهبودی در بیمارستان روانی یا مکان مناسب دیگری نگهداری می شود و این ایام جز مدت محکومیت وی محاسبه می شود.
3-    در تمامی مجازات های تعزیری غیر از مجازات های مالی و حبس: اجرای حکم تا زمان افاقه با تاخیر می افتد.

تعریف و دسته بندی اجبار

اجبار به حالتی گفته می شود که مرتکب  اراده ای در افعال مادی خود نداشته باشد مانند اینکه الف در اثر طوفان بسیار شدید به اتومبیل ب برخورد کند و باعث تخریب شیشه اتومبیل ب شود و اختیار و اراده ای  نداشته باشد  این مورد از مصادیق اجبار است.
اجبار به 2 دسته تقسیم می شود:
اجبار مادی: یعنی که اموری بر جسم مرتکب تاثیر گذاشته و باعث ارتکاب جرم شود.
اجبار معنوی: به این معنی که اموری بر روح و روان مرتکب تاثیر گذاشته و باعث ارتکاب جرم شود.

اجبار با اکراه چه تفاوتی دارد؟

 در اکراه، فاعل با اراده خود مرتکب جرم می شود اما به دلیل اینکه دیگری وی را تهدید کرده است رضایتی به انجام عمل خود ندارد. در اکراه  همیشه عامل انسانی شخص دیگری را وادار به جرم کرده است بنابراین اگر عامل انسانی در بین نباشد باعث ارتکاب جرم شده باشد مورد قطعا اجبار خواهد بود.

اضطرار چگونه علل موجهه جرم محسوب می شود؟

ماده 152 قانون مجازات اسلامی  به اضطرار  به عنوان یکی از علل موجهه جرم اشاره دارد. هرکس هنگام بروز خطر شدید فعلی یا قریب الوقوع از قبیل آتش سوزی، سیل، طوفان، زلزله یا بیماری به منظور حفظ نفس یا مال خود یا دیگری مرتکب رفتاری شود که طبق قانون جرم محسوب می‌شود قابل مجازات نیست مشروط بر اینکه خطر را عمداً ایجاد نکند و رفتار ارتکابی با خطر موجود متناسب و برای دفع آن ضرورت داشته باشد.
تبصره- کسانی که حسب وظیفه یا قانون مکلف به مقابله با خطر میباشند نمیتوانند با تمسک به این ماده از ایفای وظایف قانونی خود امتناع نمایند.

اضطرار به این معنی است که فردی در موقعیتی قرار بگیرد که برای حفظ جان یا مال خود یا دیگری ناچار به ارتکاب جرم باشد در این موارد قانون گذار فعل ارتکابی را جرم نمی داند.
برای تحقق اضطرار چند شرط زیر ضروری است
1-    بروز خطر شدید فعلی یا قریب الوقوع
2-    عدم ایجاد عمدی خطر
3-    تناسب رفتار ارتکابی با خطر موجود
4-    عدم وجود وظیفه قانونی برای مقابله با خطر
5-    ضرورت ارتکاب جرم

ارتکاب جرم در حالت خواب و بی هوشی

ماده 153 قانون مجازات به این مورد اشاره کرده است.   هرکس در حال خواب، بیهوشی و مانند آنها، مرتکب رفتاری شود که طبق قانون جرم محسوب می‌شود مجازات نمی‌گردد مگر اینکه شخص با علم به اینکه در حال خواب یا بیهوشی مرتکب جرم می‌شود، عمداً بخوابد و یا خود را بیهوش کند. 
اصل بر این است که شخص خواب یا بی هوش در صورت ارتکاب جرم مجازات نمی شود.مگر اینکه مرتکب با علم به اینکه در حال خواب یا بی هوشی مرتکب جرم می شود، عمدا بخوابد و یا خود را بی هوش کند و مرتکب جرم شود. در این صورت  به مجازات جرم ارتکابی محکوم می شود.

آیا مستی رافع مجازات است؟

مستی و بی ارادگی حاصل از مصرف اختیاری مسکرات مواد مخدر و غیره مانع مجازات نیست.  مگر اینکه ثابت شود مرتکب حین ارتکاب جرم به طور کلی مسلوب الاختیار بوده است. اما اگر ثابت شود که مصرف این مواد به منظور ارتکاب جرم بوده و جرم مورد نظر واقع شود به مجازات هر دو محکوم می شود.
مشاوره حقوقی با وکیل گروه وکلای حقوق بشر
اهمیت داشتن وکیل خوب بر هیچ کسی پوشیده نیست. ضرروت و نقش مهم وکیل در  پرونده های کیفری که با جان انسان ها گره خورده است، بسیار پررنگ تر خواهد بود. در نتیجه بسیاری از افراد دغدغه ی داشتن یک وکیل خوب را دارند.
شما می توانید با خیالی آسوده و با اطمینان مشکلات حقوقی خود را به وکلای گروه حقوق بشر در میان گذاشته و پرونده خود را به آنها بسپارید. این مجموعه حقوقی با داشتن وکیل خانواده، طلاق، مهریه، نفقه، ثبتی، اداری و تجاری دارای تیم های علمی و تخصصی هستند که با توجه به نیاز شما بهترین مشاوره و راه حل را ارائه می دهند.
جهت ارتباط با گروه وکلای حقوق بشر با شماره دفاتر و شعب تماس حاصل فرمایید.

                                        جهت اخذ مشاوره و هماهنگی، آیکون پلتفرم مربوطه را  کلیک نمایید