دیه و غرامت؛ دو نهاد جبرانی در حقوق ایران

دیه و غرامت هر دو در نظام حقوقی ایران به عنوان نهادهایی برای حمایت و جبران خسارت مالی از زیان‌دیده در برابر صدمات و جراحات جسمانی شناخته می‌شوند. هر دو ریشه در شرع مقدس دارند و در دسته جرایم علیه تمامیت جسمانی قرار می‌گیرند.
با وجود شباهت‌های ظاهری، تفاوت‌های اساسی بین دیه و غرامت وجود دارد که درک آنها برای محکومان و بزه دیدگان از اهمیت بالایی برخوردار است.
دیه؛ مبلغی است که به عنوان جبران خسارت وارد شده به نفس (قتل) یا اعضاء و اندام انسان در اثر جرم پرداخت می‌شود. میزان دیه بر اساس نوع عضو یا اندام آسیب‌دیده و جنسیت زیان‌دیده تعیین می‌شود. پرداخت دیه وظیفه‌ای شرعی و قانونی بر عهده جانی یا مسئول پرداخت دیه است. دیه قابل گذشت است، به این معنا که بزه دیده می‌تواند با دریافت دیه، از مجازات قصاص یا دیه صرف‌نظر کند.
غرامت؛ مبلغی است که به عنوان جبران خسارات مالی ناشی از جرم به بزه دیده پرداخت می‌شود. میزان غرامت بر اساس نوع خسارت و میزان ضرر و زیان وارد شده تعیین می‌شود. پرداخت غرامت وظیفه‌ای قانونی بر عهده جانی یا مسئول پرداخت غرامت است. غرامت قابل گذشت است، به این معنا که بزه دیده می‌تواند با دریافت غرامت، از مجازات جرم صرف‌نظر کند. چنانچه در خصوص دیه یا غرامت با سوال یا ابهامی رو به رو هستید، از وکیل پایه یک دادگستری مشاوره حقوقی دریافت کنید.
 

مهم ترین عناوین این مقاله

• بررسی  مفهوم دیه و غرامت از نگاه قانون 
• تفاوت های دیه و غرامت در قانون
• قانون حاکم بر نهاد دیه و غرامت چیست؟

                                                       جهت اخذ مشاوره و هماهنگی، آیکون پلتفرم مربوطه را  کلیک نمایید

بررسی  مفهوم دیه و غرامت از نگاه قانون 

دیه و غرامت دو مفهوم مهم در نظام حقوقی ایران هستند که برای جبران خسارات مالی ناشی از جرایم علیه تمامیت جسمانی به کار می‌روند. در این نوشتار به بررسی دقیق این دو مفهوم و تمایز آنها می‌پردازیم.
دیه:
•    تعریف: دیه در ماده 17 قانون مجازات اسلامی تعریف شده است و به طور کلی به مالی گفته می‌شود که در شرع مقدس برای ایراد جنایت غیرعمدی بر نفس، اعضاء و منافع و یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد به موجب قانون مقرر می‌شود.

غرامت:
•    تعریف: غرامت در لغت به معنای جریمه، تاوان و خسارت است و در اصطلاح مبلغی است که شخص مقصر باید به شخص زیان‌دیده پرداخت کند.
در برخی موارد، علاوه بر دیه، غرامت نیز به بزه دیده تعلق می‌گیرد. در صورت فوت بزه دیده، دیه به اولیای دم او تعلق می‌گیرد. قوانین مربوط به دیه و غرامت در قانون مجازات اسلامی و سایر قوانین مرتبط آمده است.

   
 تفاوت های دیه و غرامت در قانون

همانطور که در بخش قبلی اشاره شد، دیه و غرامت دو مفهوم مجزا در نظام حقوقی ایران هستند که هر کدام کارکرد و ویژگی‌های خاص خود را دارند. در این نوشتار به بررسی تفاوت‌های کلیدی بین این دو می‌پردازیم.
1. ماهیت:
•    دیه: جبران خسارت وارد شده به نفس یا اعضاء و اندام انسان در اثر جرم است.
•    غرامت: جبران خسارات مالی ناشی از جرم است.
2. نحوه پرداخت:
•    دیه: صرفاً به صورت مال پرداخت می‌شود.
•    غرامت: می‌تواند به صورت وجه نقد، تعمیرات، بازسازی یا جایگزینی باشد.
3. تأثیر ماه‌های حرام:
•    دیه: در صورت وقوع جرم در ماه‌های حرام یا محدوده حرم مکه، یک سوم دیه به دیه نفس اضافه می‌شود.
•    غرامت: تغییری در میزان غرامت با توجه به ماه حرام یا غیر حرام وجود ندارد.
4. تبدیل به حبس:
•    غرامت: در صورت عدم پرداخت غرامت یا جزای نقدی، محکوم علیه به حبس محکوم می‌شود. تعداد روزهای حبس از میزان غرامت کاسته می‌شود.
•    دیه: در صورت عدم پرداخت دیه، محکوم علیه به حبس محکوم می‌شود. تعداد روزهای حبس هیچ اثری بر میزان دیه ندارد.
5. آثار فوت محکوم علیه:
•    غرامت: در صورت فوت محکوم علیه، وظیفه پرداخت غرامت ساقط می‌شود.
•    دیه: در صورت فوت محکوم علیه، وظیفه پرداخت دیه ساقط نمی‌شود و وراث او موظف به پرداخت آن هستند.
6. مهلت پرداخت:
•    دیه: حسب نوع جنایت (عمد، شبه عمد و خطای محض) به ترتیب یک سال، دو سال و سه سال قمری از زمان وقوع جنایت مهلت پرداخت دارد.
•    غرامت: پس از قطعیت حکم باید پرداخت شود.
7. ذینفع:
•    دیه: به مجنی علیه یا اولیای دم او پرداخت می‌شود.
•    غرامت: گاهی به صندوق دولت و گاهی به زیان‌دیده پرداخت می‌شود.
8. مستثنیات دین:
•    دیه: مستثنیات دین شامل جان، منزل و لباس می‌شود. در صورت عدم دارایی دیگر، مستثنیات دین نیز برای پرداخت دیه توقیف و فروخته می‌شود.
•    غرامت: مشمول مقررات راجع به مستثنیات دین می‌شود.

قانون حاکم بر نهاد دیه و غرامت چیست؟

در این مقاله پس از بررسی مفهوم دیه و غرامت و تمایز بین آنها، به قوانین حاکم بر دیه و غرامت می‌پردازیم.
قانون مجازات اسلامی به عنوان مرجع اصلی در این زمینه، به چهار دسته مجازات اشاره می‌کند:
1.    حد
2.    قصاص
3.    دیه
4.    تعزیر
مواد 448 تا 728 قانون مجازات اسلامی به طور اختصاصی به موضوع دیه می‌پردازد. ماده 488 این قانون دیه را "مال معینی" تعریف می‌کند که "در شرع مقدس به سبب جنایت غیرعمدی بر نفس، عضو یا منفعت، یا جنایت عمدی در مواردی که به هر جهتی قصاص ندارد، مقرر شده است."
در مقابل، غرامت در دسته جرائم تعزیری قرار می‌گیرد. قانون حاکم بر غرامت با توجه به نوع عمل ارتکابی که می‌تواند جرم و یا خسارت مدنی باشد، شامل بخش‌هایی از قانون مدنی در خصوص جبران خسارت و ضرر و زیان وارده و همچنین بخش‌هایی از قانون مجازات اسلامی در بخش تعزیرات می‌شود.
به طور خلاصه، دیه طبق قانون مجازات اسلامی و در مواد 448 تا 728 آن تعیین می‌شود. اما غرامت طبق قوانین مربوط به جبران خسارت و تعزیرات تعیین می‌شود.
دیه فقط برای جنایات نفس، عضو یا منفعت تعیین می‌شود، در حالی که غرامت برای انواع خسارات و ضرر و زیان‌ها قابل مطالبه است. میزان دیه در شرع مقدس مشخص شده است، اما میزان غرامت توسط قاضی و با توجه به شرایط هر پرونده تعیین می‌شود. در برخی موارد، علاوه بر دیه، خسارات و ضرر و زیان‌های وارده نیز باید توسط مرتکب جرم پرداخت شود. معروفترین وکیل دادگستری می تواند در فرآیند این پرونده کیفری یاری رسان شما باشد. 
جهت اخذ مشاوره با وکیل با سابقه، با گروه وکلای حقوق بشر تماس حاصل نمائید. 

وکیل ملکی گروه وکلای حقوق بشر
گروه وکلی حقوق بشر با داشتن سابقه طولانی و درخشان در حل پرونده های ملکی به یکی از برترین موسسات در این زمینه تبدیل شده است. دپارتمان تخصصی این موسسه حقوقی، با بهره مندی از وکیل ملکی خرید فروش اجاره مشارکت آمده است تا به صورت تخصصی مشاوره حقوقی ملکی به مراجعین ارائه دهد.  همچنین وکیل دروصول مطالبات چک  و سفته این گروه حقوقی در تمامی پروندهای تجاری و حقوقی در کنار شما خواهند بود. 

                                                            جهت اخذ مشاوره و هماهنگی، آیکون پلتفرم مربوطه را  کلیک نمایید