بررسی جامع شرط انفساخ قرارداد؛ تضمینی برای حفظ ثبات و نظم در معاملات

در دنیای پیچیده معاملات، ثبات و پایداری قراردادها از ارکان اساسی نظم اقتصادی و اجتماعی محسوب می‌شود. با این حال، گاه شرایطی پیش می‌آید که ایجاب می‌کند توافقات طرفین به ‌نحوی دگرگون یا منحل شود. یکی از سازوکارهای حقوقی برای این منظور، "شرط انفساخ" در قرارداد است. در این نوشتار، به زبانی رسمی و دور از اطناب کلامی، به واکاوی مفهوم شرط انفساخ، آثار و ابعاد حقوقی آن می‌پردازیم.
اصل حاکم بر عقود و معاملات، "اصل لزوم قراردادها" است. این اصل، ریشه در ماده 219 قانون مدنی دارد که مقرر می‌دارد: "عقودی که بر طبق قانون واقع شده باشد بین متعاملین و قائم مقام آنها لازم الااتباع است مگر اینکه به رضای طرفین اقاله و یا به علت قانونی فسخ شود."
با وجود اصل لزوم، در برخی موارد، انحلال یا فسخ قرارداد ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. در چنین شرایطی، قانون یا توافق طرفین، راه را برای گسستن زنجیر تعهدات و بازگشت به وضعیت قبل از انعقاد قرارداد هموار می‌سازد. یکی از مصادیق این امر، "شرط انفساخ" در قرارداد است.

مهم ترین عناوین این مقاله

• آشنایی با مفهوم و معنای انفساخ 
• مفهوم شرط انفساخ
• تفاوت انفساخ با بطلان چیست؟
• تفاوت انفساخ با فسخ چیست؟
• منشأ شرط  انفساخ چیست؟
• مزایای پیش‌بینی شرط انفساخ  چیست؟
• آثار شرط انفساخ چیست؟
• اهمیت شرط فاسخ در معاملات
• اقدامات پس از انفساخ در معاملات 
•  مرجع صالح  انفساخ قرارداد

                                                        جهت اخذ مشاوره و هماهنگی، آیکون پلتفرم مربوطه را  کلیک نمایید

آشنایی با مفهوم و معنای انفساخ 

انفساخ، مصدر باب انفعال از ریشه "فسخ" به معنای "بر هم زدن، تباه شدن و گسیختن" است. اما در اصطلاح حقوقی، انفساخ نوعی از انحلال اعمال حقوقی محسوب می‌شود که در آن، عقد یا معامله‌ای که به ‌طور صحیح منعقد شده، به ‌دلیل وقوع رویدادی خاص، بدون نیاز به اراده‌ی طرفین یا دخالت مراجع قضایی، به ‌طور خودکار منحل می‌شود. به عبارت دیگر، گویی گره‌ی این توافق به‌طور خودکار گشوده شده و به حیات حقوقی آن پایان داده می‌شود.

مفهوم شرط انفساخ

شرط انفساخ، قید یا شرطی است که در متن قرارداد درج می‌شود و به موجب آن، در صورت تحقق رویدادی خاص، عقد یا معامله به‌طور خودکار و قهری منحل می‌شود. به عبارت دیگر، طرفین با درج این شرط، توافق می‌کنند که در صورت وقوع رویدادی مشخص، گره‌ی این توافق به‌طور خودکار گشوده شده و به حیات حقوقی آن پایان داده شود

تفاوت انفساخ با بطلان چیست؟

توجه به تمایز میان انفساخ و بطلان از اهمیت کلیدی برخوردار است. بطلان در جایی رخ می‌دهد که عقد یا معامله از اساس فاقد اعتبار و وجاهت قانونی باشد، گویی اصلاً وجود خارجی نداشته است. برای مثال، بیع شیء معین که در زمان انعقاد عقد وجود خارجی نداشته، باطل محسوب می‌شود. در مقابل، انفساخ ناظر به عقد یا معامله‌ای است که در زمان انعقاد صحیح بوده، اما به ‌دلیل وقوع رویدادی خاص، به‌طور خودکار منحل می‌شود.

تفاوت انفساخ با فسخ چیست؟

در کنار انفساخ، مفهوم دیگری به نام "فسخ" نیز در حقوق مطرح می‌شود. فسخ، به معنای انحلال ارادی یک عقد یا معامله توسط یکی از طرفین یا شخص ثالث است. در حالی که انفساخ قهری و بدون نیاز به اراده‌ی طرفین رخ می‌دهد، فسخ مستلزم وجود اراده و اقدامی از سوی ذینفع، مانند ارسال اظهارنامه، است.

منشأ شرط  انفساخ چیست؟

انفساخ می‌تواند دو منشأ داشته باشد:
•    قانونی: در مواردی خاص، قانون به‌طور مستقیم انفساخ عقد یا معامله را پیش‌بینی می‌کند. برای مثال، طبق ماده 387 قانون مدنی، بیع قبل از تسلیم، بدون تقصیر و اهمال از طرف بایع، تلف شود، بیع منفسخ و ثمن باید به مشتری مسترد گردد. ماده 678
•    قراردادی: طرفین می‌توانند در متن قرارداد، شرایطی را پیش‌بینی کنند که در صورت وقوع، انفساخ عقد یا معامله را به‌طور خودکار به دنبال داشته باشد. به این شرط، "شرط فاسخ" گفته می‌شود. برای مثال، درج شرطی در قرارداد مبنی بر انفساخ در صورت صدور گواهی عدم پرداخت چک بابت ثمن معامله، نمونه‌ای از شرط فاسخ است.

مزایای پیش‌بینی شرط انفساخ  چیست؟

پیش‌بینی شرط انفساخ در قرارداد، مزایای متعددی برای طرفین به ارمغان می‌آورد:
•    حفظ ثبات و نظم در روابط قراردادی: با پیش‌بینی دقیق رویدادهای احتمالی و درج شرط انفساخ متناسب با آن، طرفین می‌توانند از بروز اختلافات و دعاوی حقوقی در آینده جلوگیری کنند.
•    کاهش ریسک معاملات: شرط انفساخ، ابزاری کارآمد برای مدیریت ریسک در معاملات است. طرفین با درج این شرط، می‌توانند حد ضرر و زیان خود را در صورت وقوع رویدادهای نامطلوب، تا حد قابل‌توجهی کاهش دهند.
•    تضمین تعهدات طرفین: شرط انفساخ، تعهدات طرفین را به ‌طور شفاف و دقیق مشخص می‌کند و از بروز تردید یا سوءتفاهم در آینده جلوگیری می‌کند.

آثار شرط انفساخ چیست؟

انفساخ انفساخ، ابزاری کارآمد برای حفظ ثبات و نظم در روابط قراردادی است. با درک صحیح مفهوم، آثار و ابعاد حقوقی انفساخ، می‌توان از آن به‌عنوان سپر دفاعی در برابر ضرر و زیان‌های احتمالی ناشی از وقوع رویدادهای پیش‌بینی نشده در قرارداد استفاده کرد.
 آثار متعددی بر روابط طرفین و وضعیت حقوقی آنها برجای می‌گذارد. از جمله‌ی این آثار می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
•    انحلال عقد یا معامله: با تحقق انفساخ، گویی عقد یا معامله از ابتدا وجود خارجی نداشته و طرفین به وضعیت قبل از انعقاد آن بازمی‌گردند.
•    استرداد عوضین: هر یک از طرفین موظف است عوضی که دریافت کرده را به طرف مقابل مسترد کند.
•    از بین رفتن آثار عقد یا معامله: کلیه آثار و نتایج مترتب بر عقد یا معامله، از جمله تعهدات و حقوق ایجاد شده، از بین می‌روند.

اهمیت شرط فاسخ در معاملات

فرض کنید در معامله‌ی بیع بین خریدار و فروشنده، شروط فاسخ به این صورت درج شده باشد که در صورت صدور گواهی عدم پرداخت چک، عقد بیع منفسخ خواهد شد. حال، اگر خریدار پیش از انفساخ عقد، مبیع را به شخص ثالثی منتقل کند، چه اتفاقی می‌افتد؟
با وجود انفساخ عقد بیع اولیه بین خریدار و فروشنده به ‌دلیل صدور گواهی عدم پرداخت، معامله‌ی دوم (انتقال مبیع به شخص ثالث) همچنان معتبر و صحیح خواهد بود. چرا که خریدار در زمان انتقال مبیع، به‌طور قانونی مالک آن بوده و در حدود مالکیت خود عمل کرده است.
برای اجتناب از بروز چنین چالش‌هایی، درج شرط عدم انتقال مبیع به شخص ثالث تا زمان وصول چک در قرارداد توصیه می‌شود. بدین ترتیب، تا زمانی که وجه چک صادره وصول نشده باشد، خریدار حق انتقال موضوع معامله را به غیر نخواهد داشت. 
 چنانچه در خصوص چک و سایر اسناد تجاری به مشاوره با وکیل نیاز دارید با کارشناسان گروه وکلای حقوق بشر تماس بگیرید، تا از وکیل دروصول مطالبات چک سفته مشاوره حقوقی دریافت نمائید. 

اقدامات پس از انفساخ در معاملات 

فرض کنید در معامله‌ی بیع، شرط فاسخ مبنی بر انفساخ در صورت عدم پرداخت چک در موعد مقرر درج شده باشد. در صورت صدور گواهی عدم پرداخت چک، قرارداد منفسخ می‌شود. در این شرایط، فروشنده (ذینفع) برای احقاق حقوق خود و استرداد مبیع، باید اقدامات ذیل را انجام دهد:
1. تقدیم دادخواست تأیید انفساخ:
اولین قدم، تقدیم دادخواست به دادگاه جهت تأیید انفساخ قرارداد است. عنوان مناسب برای این دادخواست "تأیید انفساخ" است و عناوینی مانند "تنفیذ انفساخ" مسموع نخواهد بود.
2. ارائه ادله اثبات وقوع انفساخ:
فروشنده باید ادله‌ی لازم برای اثبات وقوع انفساخ را به دادگاه ارائه دهد. این ادله می‌تواند شامل گواهی عدم پرداخت چک، گواهی عدم حضور سردفتر مبنی بر عدم حضور خریدار در موعد مقرر برای پرداخت ثمن و تنظیم سند، و سایر مستندات مرتبط باشد.
3. طرح سایر خواسته‌ها (اختیاری):
دادخواست تأیید انفساخ می‌تواند به تنهایی یا به همراه سایر خواسته‌ها، مانند استرداد مبیع، مطرح شود. برای جلوگیری از اطاله زمان، بهتر است استرداد مبیع به عنوان اولین خواسته در دادخواست ذکر شود.
 جهت تنظیم دادخواست صحیح و قانونی از معروف ترین وکیل دادگستری گروه وکلای حقوق بشر مشاوره دریافت نمائید. جهت ارتباط می توانید از طریق شماره های موجود در مقاله و یا سایر راه های اینترنتی استفاده نمائید. 
4. صدور رأی توسط دادگاه:
دادگاه پس از بررسی ادله و مدارک ارائه شده توسط فروشنده، رأی خود را صادر می‌کند. در صورت اثبات وقوع انفساخ، دادگاه رأی به تأیید انفساخ و سایر خواسته‌های مندرج در دادخواست (مانند استرداد مبیع) صادر خواهد کرد.

 مرجع صالح  انفساخ قرارداد

•    در صورت انفساخ مال غیرمنقول: دادگاه محل وقوع ملک صالح به رسیدگی به دعوای تأیید انفساخ خواهد بود.
•    در سایر موارد: خواهان می‌تواند به یکی از مراجع ذیل مراجعه کند:
o    دادگاه محل اقامت خوانده
o    دادگاه محل انعقاد قرارداد
o    دادگاه محل اجرای قرارداد
•    رأی دادگاه مبنی بر تأیید انفساخ نیازی به صدور اجرائیه ندارد.
•    در صورت طرح دعوایی بدون ذکر و تقاضای تأیید انفساخ، مانند مطالبه ثمن یا مبیع، دادگاه نسبت به سایر خواسته‌ها قرار عدم استماع دعوا صادر خواهد کرد.

دریافت مشاوره حقوقی از وکیل پایه یک دادگستری
گروه وکلای حقوق بشر با بهره مندی از وکلای برجسته و مجرب در حوزه ای مختلف حقوقی در نظر دارد به صورت حضوری به ارائه مشاوره حقوقی تخصصی بپردازد. وکیل ملکی، خرید و فروش، اجاره و مشارکت پذیرای مشاوره و انعقاد ععقود و قراردهای ملکی شما هستند.   جهت اخذ مشاوره و تعیین وقت حضوری با کارشناسان مجموعه تماس حاصل فرمائید. 

                                                      جهت اخذ مشاوره و هماهنگی، آیکون پلتفرم مربوطه را  کلیک نمایید