شرایط دفاع مشروع در قانون

در  قانون مجازات اسلامی به عنوان قانونی که در زمره قوانین ماهوی قرار می گیرد، برای فعل و ترک فعلی که قانون در نظر گرفته مجازات هایی اعمال می شود و در صورتی که کسی مرتکب یکی از این جرایم شود حسب مورد به مجازات آن محکوم می شود.  اما در برخی موارد مرتکب به دلیل شرایطی که داشته چاره جز ارتکاب جرم نداشته است و مجبور بوده به جهت دفاع از خود دست به ارتکاب جرم بزند. به دلیل اقتضای همین شرایط قانون گذار نهادی به نام دفاع مشروع پیش بینی کرده است که بتواند از مرتکب حمایت قضایی داشته باشد. دفاع مشروع صرفا در برخی شرایط محقق می شود. در این مقاله، قصد داریم که مفهوم و شرایط دفاع مشروع  را بررسی کنیم.

مهم ترین عناوین این مقاله

• دفاع مشروع چیست؟
• شرایط دفاع مشروع 
• دفاع مشروع از دیگری

                                                       جهت اخذ مشاوره و هماهنگی، آیکون پلتفرم مربوطه را  کلیک نمایید

دفاع مشروع چیست؟

برای دانستن شرایط دفاع مشروع باید مفهوم و چیستی دفاع مشروع روشن شود. دفاع مشروع در قانون مجازات به عنوان یکی از موانع مسئولیت کیفری و از عوامل موجهه جرم  شناخته می شود. بدین معنا که در صورت اثبات دفاع مشروع ، مجرم مجازات نمی شود.  عوامل موجهه، شرایطی هستند که به سبب وجود آن ها، فعلی که  در حالت عادی جرم محسوب می شود و مجازات دارد، جرم نبوده و مجازاتی برای مرتکب آن، در نظر گرفته نمی شود. ماده 156 قانون مجازات به تعریف دفاع مشروع پرداخته است:
هرگاه فردی در مقام دفاع از نفس، عرض، ناموس، مال یا آزادی تن خود یا دیگری در برابر هرگونه تجاوز یا خطر فعلی یا قریب الوقوع با رعایت مراحل دفاع مرتکب رفتاری شود که طبق قانون جرم محسوب می‌شود، درصورت اجتماع شرایطی مجازات نمی‌شود.
طبق مفاد این  دفاع مشروع ، به معنای ارتکاب عمل مجرمانه، برای دفاع از نفس، مال، ناموس، یا آزادی تن خود و دیگری، در برابر تجاوز یا خطر فعلی و قریب الوقوع بوده  که برای بهره مندی ازآثار دفاع مشروع باید شرایط دفاع مشروع در دادگاه و نزد قاضی ثابت شود.  در این مقاله، به بررسی این شرایط می پردازیم و می گوییم که شرایط دفاع مشروع چیست. 
  
     

شرایط دفاع مشروع 

همان طور که ابتدا بیان کردیم برای اینکه مجرم بتواند از آثار دفاع مشروع و موانع مسئولیت کیفری استفاده کند باید شرایط دفاع مشروع را داشته باشد.  لذا در این قسمت از مقاله، قصد داریم، شرایط دفاع مشروع را بررسی کرده و بیان کنیم که شرایط دفاع مشروع چیست.
برای بررسی موارد دفاع مشروع باید به تبصره های ماده 156 قانون مجازات مراجعه کنیم. مطابق متن تبصره ماده 156 قانون مزبور شرایط دفاع مشروع عبارت است از:
الف- رفتار ارتکابی برای دفع تجاوز یا خطر ضرورت داشته باشد.  مطابق فحوای این متن در صورتی شخص بتواند با رفتاری هایی که جرم نیستند خطر را رفع نماید نمی تواند دست به ارتکاب جرم بزند و اگر مرتکب جرم شود دفاع مشروع محقق نمی شود و مجرم به مجازات محکوم می شود. به عنوان مثال جیغ زدن، ضرب  و جرح و غیره  

ب- دفاع مستند به قرائن معقول یا خوف عقلایی باشد.    مطابق بند ب باید بین رفتار ارتکابی و خطری که محقق شده است ارتباط معقولی وجود داشته باشد و عرفا مسئله ای خطر ساز باشد و برای رفع خطر معمولا چنین واکنشی طبیعی باشد. 

پ- خطر و تجاوز به سبب اقدام آگاهانه یا تجاوز خود فرد و دفاع دیگری صورت نگرفته باشد.     بر اساس این بند، خود  شخص مجرمف در ایجاد تجاوز یا رفتار مجرمانه و خطر، توسط دیگری، نقشی نداشته باشد. به عبارتی زمینه ساز و محرک وقوع  اعمال خطرناک نبوده باشد. 

ت- توسل به قوای دولتی بدون فوت وقت عملاً ممکن نباشد یا مداخله آنان در دفع تجاوز و خطر موثر واقع نشود.  زمانی شخص مجرم می تواند به دفاع مشروع استناد کند که زمان کافی برای اطلاع پلیس و ضابطین برای مداخله نداشته باشد. 

دفاع مشروع از دیگری

همان طور که اشاره کردیم دفاع مشروع برای دفاع از جان، مالف ناموس یا آبروی دیگری برای دفع خطر و تجاوز محقق می شود. قانون گذار، در تبصره ماده 156 قانون مجازات اسلامی، شرایط دفاع مشروع از دیگری را نیز پیش بینی کرده است. تبصره 1 ماده 156 این قانون، در خصوص شرایط دفاع مشروع از دیگری، مقرر می دارد:

" دفاع از نفس، ناموس، عرض، مال و آزادی تن دیگری، در صورتی جایز است که او از نزدیکان دفاع کننده بوده یا مسوولیت دفاع از وی برعهده دفاع کننده باشد یا ناتوان از دفاع بوده یا تقاضای کمک نماید یا در وضعیتی باشد که امکان استمداد نداشته باشد."
مطابق متن این ماده ارتباط نزدیک با یکدیگر، عدم توانایی در دفاع، مسئولیت دفاع دیگری یا تقاضای کمک از شرایطی است که سبب می شود ما برای دفاع  از دیگری مرتکب جرم شویم. اما ارتکاب جرم باید حائز شرایطی که بالاتر اشاره کردیم، باشد.
در این صورت می توان از دیگری، دفاع کرد و در صورت اجتماع همه شرایط، دفاع، مشروع خواهد بود.

مزایا مشاوره حقوقی با وکیل خوب 
گروه وکلای حقوق بشر می تواند در خصوص دفاع مشروع در سرقت، قتل و غیره از وکلای متخصص خود در این زمینه استفاده نماید تا بهترین راهکار قانونی برای شما اتخاذ شود. برای ارتباط با وکیل خانواده، طلاق، مهریه، نفقه، ثبتی، اداری و تجاری می توانید با مراجعه به مؤسسه گروه وکلای حقوق بشر در این خصوص مشاوره داشته باشید تا وکیل پایه یک دادگستری با انجام راهنمایی‌های لازم و مستند به قانون شما را در این راستا کمک نماید

                                                        جهت اخذ مشاوره و هماهنگی، آیکون پلتفرم مربوطه را  کلیک نمایید